سیاست و اجتماع‌، در پرتو شعر مذهبی‌

در نکوداشت سید رضا مؤید شاعر پیشکسوت مذهبی مشهد.

‌ این مطلب به مناسبت مراسم بزرگداشت ایشان در تیرماه 1390 برای روزنامه‌ی شهرآرا مشهد نوشته شد.

شاعر پیشکسوت‌، جناب سید رضا مؤید آشکارا شاعری مذهبی‌سراست و بیجا نیست اگر بگوییم قریحه‌ی ادبی‌اش را وقف سرایش شعرهایی برای بزرگان دین و مناسبتهای مذهبی کرده است‌. اما آنچه در شعر مذهبی ایشان برجستگی دارد، این است که او مدح و منقبت معصومان و یادکرد از مناسبتها را منفک و بریده از وقایع روز طرح نمی‌کند و همواره نیم‌نگاهی به مسایل سیاسی و اجتماعی عصر خویش دارد. چنین است که ما در آثار مؤید با شعری سرزنده‌، درگیر و متعهد مواجهیم‌.

     نباید انکار کرد که شعر مذهبی سنتی ما تا قریب به نیم قرن پیش از اجتماع‌، انسان و مسایل او بریده بود و اختصاص یافته بود به مدح و منقبت بزرگان‌، آن هم به صورت تجلیل‌وار که نتیجه‌اش هم ستایشهای کلی و کلیشه‌ای و غالباً ناکارآمد بود. جنبه‌ی هدایتگری‌ِ رفتار و گفتار معصومان برای انسانهای عصر و بهره‌گیری از معارف دین و سیره و روش زندگی بزرگان‌، در این شعرها غایب بود. این گرایش تا همین اکنون هم کمابیش در شعر مذهبی ما دیده می‌شود.

     اما در مقابل‌ِ این گرایش‌، گروهی از شاعران هم بودند که با تأثیرگیری از آموزه‌های انقلابی متفکران و مصلحان دینی‌، به ویژه در دهه‌های چهل و پنجاه‌، به شعر مذهبی با رویکردی سیاسی و اجتماعی عنایت نشان دادند. این چیزی است که از چند سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی‌، در حلقه‌های شاعران مذهبی و در عین حال انقلابی و اهل مبارزه به روشنی هویداست‌، به ویژه در شهر مشهد. یکی از شاعرانی که با این گرایش پای به میدان می‌گذارد، سید رضا مؤید است‌. تا جایی که من مطالعه کردم‌، کمتر شعری از ایشان می‌توان یافت که از اشاره‌هایی به مسایل روز خالی باشد. او نه تنها در شعرهای عاشورایی‌، که حتی در آثار که به مناسبت اعیاد و جشنهای ولادت سروده شده و کمتر وجه سیاسی و اجتماعی دارد، از این مضامین و موضوعات غافل نیست‌، چنان که در این شعر به مناسبت سالگرد مبعث حضرت رسول اکرم‌(ص‌) می‌بینیم‌.

     بعثت خاتم‌النبیین است‌

     روز ناموس و غیرت و دین است‌

     روز در هم شکستن بتهاست‌

     روز سرکوبی شیاطین است‌

     ملاحظه می‌کنید که شاعر به سبک اغلب شاعران مذهبی‌سرای قدیم مثلاً نمی‌گوید «ساقیا برخیز و پیاله بده که بعثت حضرت رسول رسید و گلها و شکوفه‌ها باز شد و مرغان در چمن به نوا درآمدند» و از این قبیل سخنانی که در بسیاری از شعرهای مذهبی یکی دو قرن اخیر رایج بوده است‌. او حتی این عید را هم روز در هم شکستن بتها و سرکوبی شیاطین می‌داند. جالب این که در نظر شاعر، وظیفه‌ی انسان مسلمان در این ایام نیز نه فقط نشاط و شادمانی است‌، بلکه‌

     اندر این عید پاک اسلامی‌

     آن مسلمان سزای تحسین است‌

     که بکوشد علیه جهل و فساد

     وآن ستمگر که دشمن دین است‌

     نکته‌ی جالب دیگر این است که تصویری هم که شاعر از حضرت پیامبر ترسیم می‌کند، یک شخصیت دست‌نیافتنی نیست که به قول جمال‌الدین اصفهانی شاهراهش از بر سدره باشد و بارگاهش قبه‌ی عرش باشد و مسندش ورای افلاک باشد و هر آنچه سمت‌ِ حدوث دارد، در نزد او خاشاک‌. نه‌، او کسی است که برای دفع ستم آمده است و با تهیدستان هم‌غذا می‌شود:

     چون محمد برای دفع ستم‌

     مرد شایسته‌ای به پا خیزد

     با سپاه عدالت و تقوا

     بهر پیکار اشقیا خیزد

     با تهیدست هم‌غذا گردد

     با ستمکار در غزا خیزد

     اینها سخنانی است که انسان امروز را سخت به کار می‌آید. چنین است که می‌بینیم شعر جناب سیدرضا مؤید هرچند از نظر قالب و سبک بیان کمابیش در اسلوب کهن سیر می‌کند، از نظر مضامین و مفاهیم بسیار امروزی می‌شود و سرشار از آموزه‌های انقلابی و اجتماعی‌.